Koog aan de Zaan

Koog aan de Zaan is vermoedelijk in de 16e eeuw ontstaan bij de Kogerhem, waar ook een sluisje was. Naast dat sluisje kwam in de 17e eeuw een herberg (nu De Waakzaamheid). Ten zuiden van de Kogerhem kwam in de 17e eeuw een kerk waar omheen ook een buurtje ontstond. Koog aan de Zaan was lang verbonden met Zaandijk door het delen van een school, kerk, kerkhof en de armen- en weeszorg.

Kerkbuurtje

In 1543 waren er ongeveer 30 inwoners. Aan het einde van de 16e eeuw groeide dit aantal. Ze hielden zich waarschijnlijk bezig met binnenvisserij, binnenvaart en de opvang van reizigers. Het dorp kreeg een kleine kern doordat er een kerkbuurtje rond de kerk ontstond.

Grote vraag naar gort

In de 17e eeuw kwamen in dit dorp molens te staan, in de Kogerhem maar ook in het veld. Het gaat onder andere om pelmolens, papiermolens en gortpellers. Gortenpap was volksvoedsel en proviand voor de schepen en er was grote vraag naar gort.

Dubbele buurt

In de 17e eeuw werden de paden haaks op de dijk bebouwd. Het is opvallend dat vooral de paden bij de sluisjes ten noorden en zuiden van het dorp werden bebouwd. Ook ontstond de dubbele buurt, iets ten zuiden van de Kogerhem vanwege de dreigende doorbraak van de dijk. De wegsloot werd gedempt om de dijk te versterken, en meer landinwaarts gelegd. Hierdoor ontstond de dubbele buurt, een unieke structuur van twee dijken naast elkaar.

Fabrieken in Koog

Het ging economisch goed met Koog in de 18e eeuw. Dit kwam door de stijfselmakerijen, binnenvisserij, olieslagerijen, pellerijen en verfmalerijen. Op de Kogerhem werden de molens vervangen door fabrieken en ook in het zuiden kwamen fabriekjes. De fabrieken van de familie Honig in het noorden en zuiden van het dorp zijn kenmerkend voor Koog aan de Zaan. Ook hier werd in deze tijd wat villabebouwing toegevoegd aan het lint. Toch had dit dorp vooral kleinschalige bebouwing. Aan het begin van de 19e eeuw liep de bevolkingsgroei terug, veel later dan in andere Zaanse dorpen.

Kamstructuur

Koog aan de Zaan had tot eind 19e eeuw een kamstructuur. Aan de kant van de Zaan stonden rijkere panden en aan de kant van het land van dijk juist kleinschaligere arbeiderswoningen. Aan het eind van de 19e eeuw veranderde dit doordat de wegsloot werd gedempt en panden werden afgebroken om fabrieken te bouwen. De rijke eigenaren van de fabrieken lieten aan beide kanten van de dijk villa’s en kantoren bouwen.

Snelweg doorkruist lint

Aan het begin van de 20e eeuw werd he dorp uitgebreid met nieuwe arbeiderswijkjes, vooral ten zuiden van de Kogerhem. Daarbij werd om de oude structuur van de paden heen gebouwd waardoor de kamstructuur bleef. De aanleg van de snelweg A8 in de 20e eeuw zorgde voor een doorkruising van de structuur van het lange dijklint.

Koog aan de Zaan, Hoogstraat (1910-1930)

Hoog contrastToegankelijkheidsverklaringGa naar Zaanstad.nl