Geschiedenis

Welke bijzondere geschiedenis hebben de Zaanse dorpen die hebben geleid tot de linten, dijken en paden in het landschap?

Assendelft

Assendelft is waarschijnlijk het oudste dorp van de gemeente Zaanstad. In de 10e eeuw na Christus vestigden boeren zich langs de oevers van het IJ en de Wijkermeer, aan de noord- en westrand van de polder van Assendelft. Aan het einde van de middeleeuwen (15e en 16e eeuw) was dit dorp in de wijde omtrek beroemd. Het landbouwdorp (ook wel agrarisch dorp) heeft een lintstructuur met daarlangs veel stolpboerderijen. Een stolpboerderij is een vierkante boerderij met een piramideachtig dak.

Lees verder

Ontginningslint stolpen Assendelft, rond 1920

Haaldersbroek

Haaldersbroek is een dorp dat in de middeleeuwen is ontstaan in een Vaartpolder (de Kalverpolder). Het heeft een T-vormige structuur langs twee haaks op elkaar staande sloten. Het was allereerst een boerendorp (ook wel agrarisch dorp) met kleinschalige bebouwing en agrarische bebouwing. In de 17e eeuw zullen veel bewoners ook als molenknecht gewerkt hebben bij de vele molens in de buurt. Het dorp is benoemd tot beschermd stadsgezicht door de rijksoverheid en heeft haar karakteristieken behouden.

Lees verder

Haaldersbroek 1900Haaldersbroek rond 1900

Koog aan de Zaan

Koog aan de Zaan is vermoedelijk in de 16e eeuw ontstaan bij de Kogerhem, waar ook een sluisje was. Naast dat sluisje kwam in de 17e eeuw een herberg (nu De Waakzaamheid). Ten zuiden van de Kogerhem kwam in de 17e eeuw een kerk waar omheen ook een buurtje ontstond. Koog aan de Zaan was lang verbonden met Zaandijk door het delen van een school, kerk, kerkhof en de armen- en weeszorg.

Lees verder

Hoogstraat Koog, 1910Hoogstraat Koog, 1910


Krommenie

Al in de 11e eeuw woonden er mensen in het gebied bij Krommenie. De eerste schriftelijke vermeldingen van het boerendorp Krommenie komen uit de tweede helft van de 13e eeuw. De boeren ontgonnen het moeras vanaf het Crommeije (nu: de Kil, de Noorder- en Zuiderham) richting de huidige Nauernasche Vaart. Daarna kwamen woningen vooral langs de ontginningsdijk te staan. Zo ontstond de lintvormige bebouwing van Krommenie. Rond 1500 verdween de akkerbouw door daling van de bodem en ging men over op veeteelt.

Lees verder

Ontginningslint Krommenie Noorderhoofdtsraat 1910 25_094_05529Krommenie, Noorderhoofdtsraat 1910

Krommeniedijk

In de 10e eeuw werd het gebied vanaf de Crommeije ontgonnen. In 1280 werd de Westdijk gemaakt om het achterland te beschermen tegen het water. Waarschijnlijk was dit het begin van het ontstaan van het dorp Krommeniedijk (Crommeijedije). De Crommeije bevatte veel vis en de eerste bewoners waren waarschijnlijk vissers. In 1449 werd het dorp voor het eerst in schriftelijke bronnen genoemd. Rond 1500 bestond het dorp uit 300 inwoners: boeren, ambachtslieden, vissers, jagers en zeevaarders. In deze tijd was Krommeniedijk één van de grootste dorpen in de Zaanstreek en belangrijker dan Krommenie.

Lees verder

Krommeniedijk, 1912

Nauerna

Nauerna is het enige plaatsje in het buitengebied in Zaanstad dat ontstond langs de zeedijken. Het is ontstaan bij een sluis tussen het IJ en het Twiske, later vergraven tot de Nauernasche Vaart. De eerste bewoners hielden zich waarschijnlijk bezig met visserij en misschien landbouw. Later kwamen een aantal molens in het dorp. In 1840 telde Nauerna 198 inwoners. Nauerna is altijd een klein dorp gebleven met een zeer agrarische en landelijke uitstraling en kleinschalige bebouwing.

Uitsnede kaart van Assendelft van Adriaan Anthonisz, 1595 Rechts de Bloksloot met sluisje, links is Nauerna getekend aan het einde van de Twisch.


Westknollendam

Westknollendam is vermoedelijk in de 15e eeuw ontstaan bij een dam in de Zaan, de Knollendam. Hier was veel verkeer en goed viswater. Toen de dam in 1637 werd afgegraven, liep de groei van het dorp terug terwijl de andere Zaandorpen groeiden. Westknollendam is altijd een klein dorp gebleven en niet langgerekt zoals de andere dijkdorpen langs de Zaan.

Lees verder


Pontveer Knollendam, 1940-1954 (GAZ  21.16855)Pontveer Knollendam, 1940-1954 



Westzaan

Westzaan is één van de oudste dorpen van onze gemeente, ontstaan in de 12e eeuw. Het is één van de oudste nederzettingen in de Zaanstreek en vanuit Westzaan zijn de dorpen aan de westelijke oever van de Zaan ontstaan. Boeren bouwden hun boerderijen op terpen tegen de twee oude ontginningsdijken. Zo ontstond in de loop van de eeuwen het lange lintdorp van Westzaan.

Lees verder


Ontginningslint Westzaan 1900-1920Ontginningslint Westzaan 1900-1920

Wormerveer

Wormerveer is halverwege de 14e eeuw ontstaan vlakbij het veer naar Wormer. Dit veer bestond al rond 1350 en was een belangrijke verbinding tussen de oostoever en westoever van de Zaan. De eerste bebouwing stond bij de kerk (de huidige Hervormde kerk) en langs het pad naar Krommenie. In 1504 werd de eerste kerk in het dorp gebouwd. Rond de kerk ontstond een buurtje en in de loop van de 16e eeuw breidde het dorp richting het zuiden langs de zaan uit. De inwoners hielden zich toen vooral bezig met visserij, veeteelt en akkerbouw.

Lees verder

Rivierdijk Wormerveer Zaanweg ongedateerd 41.08813Wormerveer, Zaanweg (ongedateerd)

Zaandam

Aan het einde van de 12e eeuw had je de Hogendijk op de westoever en de Zuiddijk op de oostoever van de Zaan. Aan de monding van de Zaan werd tussen 1288 en 1300 een dam gebouwd, de Hogendam. Aan beide kanten van de dam ontstond vanaf waarschijnlijk de 14e eeuw bebouwing en zo ontstonden de dorpen Oostzaandam en Westzaandam. De eerste bebouwing stond op de dam in de Zaan, op de terp bij de kerk en langs de zeedijken. Op de terp was ook een kapel aanwezig. Het buurtje om deze kapel zou zich later ontwikkelen tot de Klauwershoek.

Lees verder


Rivierdijk Westzijde Zaandam 19001920 41.03406Westzijde Zaandam 1900-1920

Zaandijk

Zaandijk is aan het eind van de 14e eeuw gesticht vanuit Westzaan. De huidige Guisweg was het Kerkepad naar Westzaan waar de bewoners naar de kerk gingen. In 1543 woonden er 75 tot 100 mensen in dit dorp. De eerste huizen stonden aan de dijk aan de Zaanzijde. Met de bloeiperiode in de 17e eeuw groeide ook Zaandijk. In 1613 was het aantal inwoners gegroeid tot 250 tot 300. Er kwamen molens in het veld ten westen van het dorp en langs de Zaan. Paden werden bebouwd met arbeiderswoningen. Rijke kooplieden en moleneigenaren gingen langs de dijk wonen. In Zaandijk ging het goed met de papierindustrie. Dit kwam waarschijnlijk door de uitvinding van een maalrol met ijzeren messen in het dorp.

Lees verder

Rivierdijk Zaandijk Lagedijk 1920 1940 41.08199Zaandijk: Lagedijk 1920-1940

Hoog contrastToegankelijkheidsverklaringGa naar Zaanstad.nl